امام سجاد علیه ‏السلام در ماه مبارک رمضان کارهای خیر فراوانی داشت از جمله کارهای خیر امام سجاد از این قرار است:

اطعام به مستمندان

اسلام به غذا دادن بر روزه ‏داران تشویق زیادی کرده و آن را مستحب دانسته است، امام زین العابدین علیه‏السلام در هر روزی از ماه مبارک رمضان دستور می‏داد تا گوسفندی را ذبح کنند و گوشت آن را بپزند، و در شامگاه بر سر دیگها می‏آمد و بو می‏کشید، وقتی که می‏دید غذا آماده است، می‏فرمود: کاسه‏ ها را بیاورید، و دستور می‏داد به مستمندان، بیوه زنان و یتیمان می‏دادند تا این که همه دیگها پایان میافت و چیزی برای افطار آن حضرت باقی نمی‏ماند و خود با نان و خرما افطار می‏کرد. [۱] .

آزادسازی بردگان

از جمله کارهای خیر امام سجاد علیه ‏السلام در ماه مبارک رمضان این بود که بردگان زیادی را آزاد می‏کرد و غلامانی را می‏خرید و از قید بردگی رها می‏نمود، با وجود این که در سایه محبت آن حضرت محترمانه زندگی می‏کردند و با آنان همچون فرزندان خود رفتار می‏کرد و اگر خلافی می‏کردند از بدی آنها چشم ‏پوشی می‏کرد و هرگز مجازات نمی‏فرمود و همواره بندگانی که در طول سال خریداری کرده بود، در ماه رمضان آزاد می‏کرد، راویان اخبار نقل کرده‏ اند که امام سجاد علیه ‏السلام هیچ گاه غلام و کنیزی که مرتکب گناهی شده بودند مجازات نمی‏ فرمود و تنها تاریخ آن روزی را که مرتکب خطایی شده بودند یادداشت می‏کرد و آخر ماه رمضان که می‏شد همه آنها را جمع می‏کرد و یادداشتهایی را که خطاهای آنها را ثبت کرده بود نشان می‏داد و می‏فرمود: همگی با صدای بلند بگویید: «ای علی بن حسین: پروردگار تو اعمال تو را برشمرده است همان طوری که تو اعمال ما را ثبت کرده‏ ای و نزد پروردگار نوشته ‏ای است که حق را بیان می‏کند و هیچ گاه گناه صغیره و کبیره را فروگذار نمی‏کند مگر این که تمام اعمال تو را می‏شمارد، و هر کاری که کرده باشی، در پیش روی خود، حاضر می‏بینی، [۲] همچنان که ما هر عملی را که انجام داده‏ایم در نزد تو حاضر می‏بینیم، پس بر ما ببخش و از ما درگذر چنان که از خداوند توانا امیدواری که بگذرد و همان طوری که دوست داری خدای توانا از تو بگذرد تو از ما بگذر خواهی دید که خداوند بخشاینده است و نسبت به تو مهربان بوده و تو را می ‏آمرزد و پروردگارت نسبت به هیچ کس ستم روا نمی‏دارد… همچنان که نزد تو نوشته ‏ای است که حق و حقیقت را به ما بازگو می‏کند هیچ یک از اعمال خرد و کلان ما را فروگذار نکرده مگر آن که برشمرده است پس ای علی بن حسین! به خاطرآور آن موقعی را که در برابر پروردگار داور دادگر خود با خواری ایستاده ‏ای و او به مقدار خردلی به کسی ستم نمی‏کند و آن مقدار ناچیز را نیز در روز قیامت می ‏آورند و خدا را بس که حسابرس و گواه بر اعمال بندگان است. بنابراین از ما درگذر و ما را ببخش تا خدای توانا از تو درگذرد و تو را ببخشد، زیرا که او می‏فرماید:
«ولیعفوا و لیصفحوا ألا تحبون ان یغفر الله لکم.» [۳] . «از بدی ها درگذرند و آنها را ببخشند، آیا دوست نمی‏ دارید که خدا هم از شما بگذرد؟-» همواره، این قبیل کلمات را تلقین به ایشان می‏کرد، کلماتی که بر میزان توجه خاص آن حضرت و ارتباط خاصش به خدای متعال دلالت می‏کرد، و آنگاه شروع می‏ کرد به گریه و از خوف و خشیت باری تعالی اشک می ‏ریخت و می‏گفت: «پروردگارا! تو به ما امر فرمودی تا از کسانی که به ما ستم کرده‏اند درگذریم و ما نیز از ستمگرانمان گذشتیم، همچنان که به ما امر کردی، خود نیز از ما درگذر زیرا که تو سزاوارتر به گذشت و بخشش از ما و از همه کسانی که امر فرمودی هستی. خدایا به ما دستور دادی تا هیچ سائلی را از در خانه ‏مان محروم برنگردانیم و اینک ما درخواست کننده و مستمندانیم که در خانه تو آمده ‏ایم و از تو درخواست احسان و بخشش داریم، خداوندا با عنایت خود بر ما منت بگذار و ناامیدمان مفرما! زیرا که تو از ما و از هر کسی که امر به احسان فرموده ‏ای به بخشش و احسان سزاوارتری. خداوندا! من احسان کردم، پس تو هم احسان کن، خدایا هر وقت از جمله درخواست کنندگان بودم از بزرگواری تو برخوردار شده ‏ام، پس هم اکنون نیز، ای خدای بخشنده مرا در زمره کسانی قرار ده که از نعمتها و احسانت برخوردارند.»

آنگاه صورت مبارکش را به سمت آنان برمی‏گرداند، در حالی که قطرات اشک از دیدگانش جاری بود، می‏فرمود: «من شما را بخشیدم، آیا شما هم از من گذشتید؟ و از این که بد سرپرستی کردم، مرا بخشیدید؟ زیرا که من سرپرست بد و خوار و پست و ستمگر، اما مملوک پادشاهی بزرگوار، بخشنده، دادگستر، نیکوکار و بخشاینده هستم…» به راستی که این روح ملکوتی چه روح بزرگی است که با صفات و اخلاق برجسته خود روحانیت انبیای الهی را تجسم می‏ بخشد!! غلامان با شنیدن این قبیل سخنان از امام سجاد، عرض می‏کردند: «ای مولا و ای سرور! ما از تو گذشتیم…» می‏فرمود: بگویید: «پروردگارا از علی بن حسین بگذر چنان که ما از او گذشتیم و او را از آتش دوزخ آزاد کن، همان طوری که او ما را از قید بردگی آزاد کرد.» غلامان نیز این جملات را می‏گفتند، و پس از گفتن ایشان، می‏گفت: خداوندا اجابت کن ای پروردگار عالمیان!- و رو به ایشان می‏کرد و می‏فرمود: – بروید که من از شما گذشتم و شما را به امید عفو پروردگار و آزادی از آتش جهنم، آزاد کردم. وقتی که روز عید فطر فرا می ‏رسید، جایزه ارزشمندی به غلامان می ‏داد به قدری که بتوانند زندگی کنند و از مال مردم بی‏نیاز شوند. [۴] .

در دنیای پرهیزگاران و صالحان کسی همچون امام زین العابدین علیه‏السلام در تقوا و اخلاص فوق العاده و اطاعت خدا، وجود ندارد، به راستی که قلب شریفش آکنده از ایمان و معرفت خدا بوده است. به هر حال امام علیه ‏السلام در ماه مبارک رمضان انواع گوناگون احسان از نیکی به ضعیفان و درماندگان و محرومان و آزاد کردن بردگان و هر آنچه را که باعث نزدیک شدن به خدا بود انجام می‏داد.

پی نوشت ها:

[۱] المحاسن: ص ۳۹۶، بحارالانوار: ۴۶ / ۷۲٫
[۲] به آیه شریفه: «یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا…» اشاره دارد. (آل عمران / ۳۰).
[۳] نور / ۲۲٫
[۴] بحارالانوار: ۴۶ / ۱۰۵ – ۱۰۳٫

منبع:

تحلیلی از زندگانی امام سجاد (جلد ۱)؛ باقر شریف قرشی مترجم محمد رضا عطائی؛ کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام ۱۳۷۲٫